روف گاردن Roof garden یا بام سبز، فضای سبز طراحی شده ای است که با احداث آن در فضاهای بلا استفاده ساختمان (پشت بام و تراس)، همسو با تکنولوژی مدرن و همخوان با ارزش های زیباشناسی، اجتماعی و فرهنگی می تواند در شرایط زیست محیطی حال حاضر، فضای سبز از دست رفته شهری را زنده کند. در حقیقت روف گاردن فضای سبزی است که بر روی سقف اجرا شده باشد و بستر کشت گیاه، در ارتفاعی بالاتر از سطح خاک زمین بر روی بستر مصنوعی شکل گرفته باشد و موجبات پایداری محیط، بهبود سلامت روانی و جسمی ساکنین و افزایش کیفیت زندگی گردد. برای زیبایی بیشتر روف گاردن می‌توان از چوب‌های ترموود استفاده کرد تا جلوه‌ای خیره‌کننده به فضا دهد. ترکیب فضای سبز و چوب همیشه زیبایی خاصی داشته و مورد پسند همه است.
ما در این مقاله سعی کرده ایم که در مورد روف گاردن صحبت کنیم که انواع از نظر سیستم اجرایی، کلاس، مزایا، معایب قیمت روف گاردن و… را مورد بررسی قرار می دهیم.
انواع روف گاردن بر اساس سیستم اجرایی
روف گاردن میتواند از قراردادن چند گلدان روی پشت بام آغاز و به اجرای باغ و فضاهای سبزی همانند پارک منتهی گردد. انتخاب نوع طراحی روف گاردن بستگی به عوامل مختلفی همچون، سازه ساختمان، کاربری، ویژگی های اقلیمی و حتی سلیقه شما دارد!
روف گاردن ها را بر اساس سیستم اجرایی به چهار دسته اصلی تقسیم می‌کنند:
- سیستم متمرکز (intensive)
- سیستم گسترده (extensive)
- سیستم مدولار یا جعبه گیاه (planter box )
- ترکیبی (synthetic)
سیستم متمرکز
برای سیستم متمرکز واژه Roof Garden یا باغ بام استفاده می شود. این نوع از روف گاردن شامل انواع مختلفی از گیاهان بوده و شبیه یک پارک طراحی می شود. بام‌های سنتی سبز که نیازمند عمق متعارفی از خاک برای رشد گیاهان حجیم و چمن معمولی می‌باشند، به عنوان روف گاردن متمرکز مطرح هستند. در روش متمرکز می‌توانید درختان و بوته های زیبا و سرزنده به پشت بام اضافه کنید. چرا که در این روش عمق کاشت زیادی در اختیار شماست و اجرای باغچه ها به روش سنتی این امکان را در اختیار شما قرار می‌دهد. در این سیستم معمولاً نیازهای سازه ای جدید الزامی است و برای بام هایی که دسترسی عمومی دارند بکار برده می شوند.
سیستم گسترده
در این روش بعد از اجرای ایزولاسیون و زیرسازی مناسب پشت بام و تعبیه خروجی آب، سطح بام جهت کاشت چمن آماده می باشد. این سیستم به نام مقطع کم ارتفاع یا اجرا با ضخامت کم نیز شناخته می‌شود. این نوع بام فقط شامل یک یا دو نوع گیاه و محیط کاشت کم عمق می‌باشد. معمولاً این سیستم برای زمانی‌که حداقل بار وزن مدنظر باشد به کار گرفته می‌شود.
اما نکته مهم در دو روش گسترده و متمرکز این است که قبل از اجرای این شیوه روف گاردن شما باید از مقاومت ساختمان در برابر بار مرده ایجاد شده در پشت بام مطلع باشید. آیا در محاسبات سازه ساختمان شما، بار مرده ناشی از اجرای باغچه ها و خاک سنگین اشباع شده در نظر گرفته شده است؟ اگر در این زمینه اطلاعاتی ندارید و از لحاظ امنیت و مقاومت سازه ساختمان خود در برابر میزان بار مرده ناشی از روف گاردن تردید دارید، بهترین روش برای ایجاد فضای سبز در پشت بام، استفاده از روش مدولار- پرتابل است.
سیستم ترکیبی
این نوع بام ترکیبی از دو سیستم گسترده و متمرکز است و دارای فواید دو بام ذکر شده‌است، اما دارای ظرفیت بار بیشتری است. در عین حال سبز شدن در داخل پنل‌های گسترده سبک وزنی صورت می‌گیرد. در نظر گرفتن آلاچیق برای روف گاردن ها ایده مناسب و جذابی برای افراد خانواده بشمار می آید آلاچیق‌ها هم از مواردی هستند که در طراحی روف گاردن در نظر گرفته می‌شود.
سیستم مدولار (جعبه گیاه)
در این روش به زبان عامیانه از گلدان‌های و فلاورباکس‌های آماده جهت اجرای روف گاردن استفاده می‌شود. گلدان‌ها با توجه به نوع مصرفشان، می‌توانند سطح سبز گسترده و یا درختچه‌های زیبا و بلند داشته باشند. در واقع تفاوت این روش نسب به دو سبک قبلی، از لحاظ ظاهری برجسته نمی‌باشد بلکه به لحاظ سازه‌ای، سرعت اجرا، امنیت، تنوع، مدرن بودن و… می‌باشد.
انواع کلاس های روف گاردن
روف گاردن‌ها را از نظر سبک چیدمان و متریال مورد استفاده، به 5 گروه A، B، C، D و E تقسیم می‌کنند.
کلاس A: در این سبک، برای پوشش کف روف گاردن از موزاییک و از شمشاد به عنوان پوشش گیاهی استفاده می‌شود. روف گاردن‌های کلاس A با یک پخش مرکزی پر شده با چمن تکمیل شده و با آلاچیق و مبلمان ترموود تزیین می‌شوند. برای نورپردازی نیز از چراغ‌های مخفی در این سبک استفاده خواهد شد.
کلاس B: بر خلاف کلاس A، در این کلاس برای پوشش کف از متریال درجه یکی به نام ترموود استفاده می‌شود. کاج پوشش گیاهی غالب در این سبک است و بیشتر فضا با باکس و گلدان‌ها پر می‌شود. مبلمان‌های تولید شده با حصیر و چرم برای این فضا به شدت توصیه می‌شود. علاوه بر استفاده از چراغ‌های ایستاده باغی برای نورپردازی، نصب آلاچیق و سایبان نیز در این سبک روف گاردن مرسوم است.
کلاس C: ترموود پلکانی اصلی‌ترین و مهم‌ترین متریالی است که برای پوشش کف در این سبک از روف گاردن‌ها استفاده می‌شود. فضای سبز نیز با گیاهان طبیعی تزیین شده و اجرای آن به صورت باکس پلکانی ترموود است. مبل‌های ساخته شده از جنس ترموود و نور مخفی نیز در این سبک از طرحی جایگاه ویژه‌ای دارند. سایبان و آلاچیق نیز از المان‌های مهم روف گاردن‌های کلاس C هستند. به خاطر استایل آلاچیق‌هایی که در این سبک به کار برده می‌شوند؛ این سبک طراحی بسیار مناسب مناطق بادخیز است.
کلاس D: در این سبک نیز مانند کلاس C از ترموود پلکانی برای پوشش کف، گیاهان طبیعی برای پوشش گیاهی و باکس ترموود پلکانی برای دیزاین روف گاردن استفاده می‌شود. ترکیبی از چراغ‌های باغی و نور مخفی، چیزی است که طراحان برای نورپردازی کلاس D از آن استفاده می‌کنند. درست مانند سایر کلاس‌ها، آلاچیق و سایبان نقش کلیدی در این سبک طراحی دارند.
کلاس E: بر خلاف سایر سبک‌ها، در کلاس E خبری از موزاییک و ترموود نیست و آنچه که برای پوشش کف روف گاردن استفاده می‌شود سنگ است. پوشش گیاهی در این سبک بر روی یک بخش مرکزی متمرکز شده که معمولا با چمن مصنوعی پوشیده می‌شود. چراغ‌های باغی، مبلمان ترموود و آلاچیق و سایبان نیز در این سبک جایگاه خاصی دارند.
خاک مناسب برای روف گاردن و بام سبز
از عناصر مهم دیگری که در ساخت بام سبز نقش مهمی ایفا می کند خاک مناسب است، خاک مورد استفاده برای این منظور بدلیل محدودیت در انتخاب و استفاده از آن باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد. اول اینکه باید وزن کمی داشته باشد، دوم قابلیت جذب آب در آن است که هم باعث کاهش نوبت آب دهی به پوشش گیاهی باغ بام شده و هم اینکه هنگام بارش باران مانع غرقاب شدن سطح باغ بام می‌شود. نکته مهم دیگری که از اهمیت بالایی برخوردار است مغذی بودن خاک با مواد معدنی و ریز مغذی‌ها است چرا که تعویض خاک باغ بام‌ها به ندرت انجام شده و امکان تعویض مکرر آن وجود ندارد.
مراحل ساخت روف گاردن
- طراحی اولیه وثانویه وتکمیلی روف گاردن
- برآورد ریالی پروژه روف گاردن
- روش اجرای طرح درسطح پشت بام
- محوطه سازی با استفاده از مواد و مصالح استاندارد و سبک مخصوص روف گاردن (مانند سیمان، آجر، سنگ و…)
- ایزوله‌لاسیون روف گاردن
- ایجاد زهکش و فیلتر و لایه بندی سطح زیرین
- آماده سازی خاک مناسب مخصوص روف گاردن
- طراحی و کاشت گیاهان مخصوص روف گاردن
- انتخاب نوع آبیاری (اتوماتیک یا دستی)
- درصورت لزوم نورپردازی
- آلاچیق
- باربیکیو
- آبنما
نکات مثبت یا مزایای روف گاردن
با افزایش آلودگی هوا ترافیک شلوغی و کمبود فضای سبز و معضلات دیگر شهرهای بزرگ ایجاد فضای سبز در پشت‌بام‌ها یا همان روف گاردن باعث تحولات فراوانی در شهرها می‌شود که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد فضایی مناسب و سرسبز برای اهالی ساختمان
- کاهش گرمای داخلی ساختمان
- تأثیر در آب‌وهوای شهری
- کم کردن آلاینده‌های هوا و فیلتری طبیعی
- کاهش آلودگی‌های صوتی
- محافظت بام در برابر صدمات و طولانی‌تر شدن عمر بام
- جذب آلودگی‌های معلق و جذب کربن توسط گیاهان استفاده‌شده در روف گاردن
- جلوگیری از هدر رفتن آب و کاهش هزینه‌های فاضلاب
معایب روف گاردن یا چه کارهای که باعث منع ما برای اجرای بام سبز می شود!
معایب روف گاردن در مقابل مزایایی آن بسیار ناچیز است. اما عمده مواردی که از آنها به عنوان معایب طراحی روف گاردن در پشت بام یاد می‌شود عبارتند از:
- اعمال وزن روی سازه: خاک، گیاهان، مبلمان فضای سبز، آلاچیق و کلیه مواد و مصالحی که برای ساخت یک روف گاردن از آنها استفاده می‌شود؛ اگر به درستی انتخاب نشوند می‌توانند وزن وارده بر روی سازه را افزایش دهند. این در حالی است که وزن ثابت این مواد، در فصول بارندگی بیشتر هم می‌شود.
- مصرف آب: اگر در زمان طراحی، منبعی برای تامین آب گیاهان کاشته شده در پشت بام در نظر گرفته نشود؛ لاجرم باید برای آبیاری گیاهان، شیرآب در پشت بام تعبیه شود. البته در حال حاضر در طراحی روف گاردن‌های استاندارد، برای این مشکل چاره‌ای اندیشیده شده است. طراحی منبع ذخیره آب باران و سیستم زهکشی چرخشی تا حدود زیادی توانسته‌اند این نقیصه را برطرف کنند.
اجرای روف گاردن به چه صورتی است؟
برای پیاده‌سازی روف گاردن مراحل مختلفی وجود دارد که ترتیب انجام آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. اما به غیر از مراحل اصلی، چند نکته مهم دیگر نیز وجود دارد که باید در زمان طراحی و اجرا به آنها توجه شود. اولین نکته وزن و فشاری است که قرار است روی بدنه ساختمان وارد شود. برای کاهش فشار وارده از سوی روف گاردن به فوندانسیون بنا، باید از مواد و مصالح مناسب و استاندارد استفاده شود. هر چقدر متریال به کار برده شده در ساخت روف گاردن سبک‌تر باشد؛ وزن وارده بر ساختمان نیز کمتر می‌شود. نکته طلایی دوم، زهکشی و سیستمی است که برای پیاده‌سازی آن استفاده می‌شود. زهکشی به معنای طراحی سیستمی است که به کمک آن آب و املاح اضافه خاک تخلیه می‌شود. وجود این املاح در اطراف گیاه ممکن است باعث پوسیدگی ریشه آن شود. ضمن اینکه رطوبت بیش از حد خاک نیز ممکن است باعث نم‌گرفتگی سقف طبقه آخر شود. هر زمینی که زیر سطح کشت برود؛ باید زهشکی شود.
دلیل استفاده از روف گاردن
امروزه از ایجاد فضای سبز در مناطق شهری، به عنوان راهی برای بهبود کیفیت هوا و کاهش گرمای کلی بدنه ساختمان استفاده می‌شود. این در حالی است که کمبود فضا و گرانی زمین عملا امکان این سبک فضاسازی را از شهرنشینان گرفته است. در این شرایط افزایش تعداد پارک‌ها و فضای طبیعی و سبز بسیار دشوار است. اینجاست که ایده‌ای به نام روف گاردن میتواند چاره کار باشد. در واقع ایجاد این فرصت عاملی است که باعث شده در سال‌های اخیر، به‌ویژه در شهرهای بزرگ و توسعه‌یافته، استفاده از روف گاردن به شدت محبوب شود.
ایجاد یک منظره طبیعی عالی به کمک روف گاردن یک راه هوشمندانه برای لذت بردن از یک خلوتگاه آرام در قلب شهرهای شلوغ است. اما فراتر از ویژگی‌های تزئینی، مزایای چشمگیر و مهم دیگری نیز برای ساخت باغ در پشت بام تعریف شده است. در کشورهایی مانند فرانسه، سوئیس و کانادا قوانینی تصویب شده که بر اساس آن همه ساختمان‌های تجاری و مسکونی جدید باید حداقل تا حدی روف گاردن داشته باشند.
تبدیل گاز CO2 به اکسیژن، کاهش گرما در تابستان و به طبع آن کاهش هزینه برق مصرفی ساختمان، ایجاد زیستگاهی برای برخی از گونه‌های حیات وحش و جذب باران و جلوگیری از هدررفت آن تنها بخشی از مزایایی هستند که این قوانین با تکیه بر روی آنها تصویب شده‌اند.
علاوه بر روف گاردن یا بام سبز که باعث متمایز شدن می شود در بسیاری از ادارات علاوه بر این مورد گرین وال را اجاره می کنند که بیشتر در ایران به اسم دیوار سبز معروف است و محیط بسیار جذابی را برای کارمندان ایجاد می کنند.
نگهداری از روف‌گاردن
اصلی‌ترین دلیل افراد برای امتناع از طراحی روف گاردن در پشت بام خانه‌هایشان، تصور غلطی است که از نگهداری روف گاردن دارند. این افراد معمولا تصور می‌کنند که باید هر روز به روف گاردن رسیدگی کرده و برای جلوگیری از تخریب آن، وقت زیادی را صرف این کار کنند. این در حالی است که به غیر از بررسی‌های دوره‌ای، تنها کاری که باید انجام دهید؛ رسیدگی به گل و گیاهی است که در این فضا کاشته‌اید. توصیه می‌شود برای بررسی وضعیت زهکشی، حداقل یک یا دو بار در سال، مسیر تخلیه آب را از سیستم زهکشی بررسی کرده و در صورت مشاهده زباله، آنها را از این مسیر خارج کنید. وجود رطوبت در سقف طبقه آخر و قسمت‌های بالایی دیوارها، نشانه نشتی زهکشی است و باید علت آن در این بررسی تعیین شود. موارد زیر از جمله نکاتی دیگری است که در مسیر نگهداری از روف گاردن توجه به آنها الزامی است:
- از رشد گیاهان هرز جلوگیری کنید.
- تا جای ممکن از کودهای شیمیایی استفاده نکنید.
- محل اتصال گلدان‌هایی که به دیوار وصل هستند را به صورت دوره‌ای چک کنید.
قیمت روف گاردن
هزینه اجرای روف گاردن به عوامل مختلفی مانند نوع متریال مورد استفاده، مساحت پشت بام، پوشش گیاهی انتخابی و… بستگی دارد. بنابراین برای اطلاع دقیق از قیمت طراحی و اجرای روف گاردن توصیه می‌شود که با کارشناسان خبره پارسا گروپ تماس گرفته و در مورد هزینه‌ها و مراحل اجرای کار با آنها مشورت کنید.
ما یک مقاله در مورد باورهای اشتباه در مورد روف گاردن نوشته ایم که می توایند آن را مطالعه کنید.
طراحی روف گاردن
پروسه اجرای بام سبز با طراحی آن آغاز می‌شود. این طراحی در در دو مرحله عمرانی و لنداسکیپ اجرا می‌شود. زیرسازی، ایزولاسیون، زهکشی و سیستم آبیاری از جمله مواردی هستند که در مرحله عمرانی اجرایی می‌شوند. اما در مرحله لنداسکیپ، بیشتر اجرای فضای سبز و طراحی تجهیزاتی مانند آلاچیق، باربیکیو و.. مد نظر است. در این مرحله، علاوه بر ایجاد فضای سبز و کاشت گیاهان، المان‌های دیگر زیباسازی نیز مدنظر قرار می‌گیرد. طراحی آبنما، آلاچیق، گلدان‌های خاص، نوع کفپوش، نوع چمن، نوع مبلمان فضای باز و نیکمت‌ها از جمله مواردی هستند که باید در این مرحله پیاده‌سازی شوند. مراحل ساخت جکوزی و استخر نیز درست در همین مرحله اجرایی می‌شود.
نکات مهم برای ساخت روف گاردن
- برای اجرای اصولی یک پروژه روف گاردن، باید نکات زیر رعایت شود:
- وزن اضافه‌ای که قرار است روی ساختمان وارد شود را در نظر بگیرید.
- قبل از اجرا، مجوزهای لازم برای ساخت روف گاردن را دریافت کنید.
- راهی برای تامین آب مورد نیاز گیاهان پیدا کنید.
- در طراحی خود به حریم خصوصی همسایه‌ها توجه کنید.
- مبلمان و گلدان‌های مناسبی را برای این فضا انتخاب کنید.
- یک انباری کوچک برای نگهداری از تجهیزات باغبانی در گوشه پشت بام تعبیه کنید.
- انتخاب گیاه مناسب که امکان رشد آن روی پشت بام وجود دارد نیز از مراحل مهم اجرای این پروژه است.
- برای پوشش کف روف گاردن، با توجه به کلاس و نوع طراحی خود، از کفپوش مناسب استفاده کنید.
فیلترینگ روف گاردن یا بام سبز
فیلترینگ در روف گاردن به عملیاتی اتلاق می‌شود که طی آن از انتقال املاح خاک به لایه های پایین تر جلوگیری می‌گردد. این عمل به واسطه قرار دادن لایه‌ای از الیاف، انجام می‌پذیرد. عدم انجام این عملیات باعث تغییر بافت خاک و مسدود شدن مسیرهای زهکشی روف گاردن می‌شود.
یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های روف گاردن، میزان نور آفتابی است که در طول ساعات روز دریافت می‌کند و میتواند محیطی دنج و خصوصی برای استراحت، پذیرایی و پرورش گیاهان باشد برای ساختن یک باغچه، با توجه به شرایط خاص این محوطه، به خدمت گرفتن مشاوران حرفه‌ای مورد نیاز است که با انجام عملیات نقشه‌برداری دقیق و انجام محاسبات گوناگون و انتخاب مواد مناسب و اجرای صحیح، به محوطه شخصیتی خاص ببخشند.
