طراحی سونا خشک به دوران یونان باستان برمی‌گردد، در واقع طراحی سونا خشک به شکل‌های مختلف و با نام‌های مختلف دیده میشود. به لحاظ واژه شناسی، (سونا) یکی از لغات قدیمی در زبان فنلاندی است که به حمام‌های سنتی فنلاند اشاره دارد. سونا را میتوان با نام حمام بخار نیز نام گذاری کرد، همانطور که گفته شد سونا در کشور های مختلف با نام و شکل خاص خود را دارد به طور مثال در کشور روسیه و مهاجران بخشی از روسیه که اوکراین امروزی تشکیل شده است سونا به Russian Bath شهرت پیدا کرد، مردم این سرزمین اهمیت زیادی برای سونا قائل هستند و یکی از راه های حفظ سلامتی و استراحت آن را می‌نامند. در هند نیز سونا به Swedana معروف شده است و قسمتی از آداب و رسوم و طب سنتی در هند استفاده شد استفاده از حمام بخار نیز بخشی از آداب و رسوم معنوی سرخپوستان در قاره آمریکای شمالی نیز تبدیل شد وسپس حمام به کشور های مکزیک ، ژاپن، تایلند، غیره … راه پیدا کرد. در خاورمیانه نیز به سونا به شکل های مختلف از جمله گنبدی شکل رواج پیدا کرد و به آن Hammam گفته شد. و در ایران نیز حمام بخار طرافدار پیدا کرد که میتوان به چندین نمونه مانند حمام گنجعلی خان یا حمام وکیل نیز اشاره کرد.
طراحی و ساخت سونا خشک
سونای خشک به صورت یک اتاقک ساخته میشود و دیواره های آن چوبی است که مرسوم ترین چوب مورد استفاده در سونا چوب ترموود است، سونای خشک دارای سکوهایی برای نشستن و درازکشیدن است و در گوشه سونا اجاق‌های به کار می‌رود که معمولا برقی یا گازی هستند .
همچنین بر روی این اجاق‌ها از سنگ استفاده میشود، در این اجاق هوای موجود در اتاقک چوبی را گرم کرده و سبب گرم شدن سنگ های موجود بر روی آن میشود. سپس در این اتاقک، هوایی گرم و خشک جریان پیدا می‌کند و با ریختن مقداری آب بر روی سنگ‌های داغ، میتوان ضمن افزایش رطوبت هوای اتاقک سونا، دمای آن را نیز مقداری افزایش داد.
در خیلی از مواقع مواد مختلفی مانند اسانس ها (نعناع و اکالیپتوس ) که بسیار رایج نیز هستند ، برای معطر کردن هوای داخل اتاقک سونا خشک استفاده میکنند. بدن درسونای خشک در جریان هوای بسیار گرم و خشک قرار دارد در نیمکت های بالایی دمایی بین ۸۰ الی ۱۰ درجه سانتی گراد در گردش است همچنین رطوبت هوا ۵ درصد است به همین دلیل میتوان اتاق سونا را با گرمای خشک بیایان مقایسه میکنند.
در داخل اتاق سونای خشک جداره‌هایی به همراه عایق کاری اعمال میشود تا بتوان در هزینه و مصرف انرزی صرفه جویی شود. ایمن سوناها دارای یک منبع گرمایی هستند ، که اصولا با برق، گاز، و گازوئیل کار میکنند. در کشورهایی که هزینه مصرف برق بالا است مانند ایران از هیترهای برقی کمتر استفاده میشود و معمولا مشعل های گازی به کارگیری میشود. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که هزینه اولیه نصب مشعل‌های گازی گران‌تر از کوره های برقی است. همچنین لوله دود کشی در اتاقک برای خارج کردن گازهای سوخته شده تعبیه میشود. همچنین در کنارهای کوره فولادی و یا چدنی از تجهیزات زینتی مانند آجر و سنگ‌های زینتی پوشش داده میشود، تا هم برای جلوه زیبای فضای اتاق و یا همچنین برای جلوگیری از برخود بدن افراد با کوره انجام می‌گردد. از سوی دیگر بر روی دیوارهای اتاقک سوراخ‌هایی با شکل های مختلف تعبیه میشود تا گرمای دیگ به راحتی به داخل سونا برسد.
دمای سونا توسط یک ترموستات کنترل میشود که در صورت استفاده از کوره های گازی یا گازوئیلی به مشعل فرمان می‌دهد و مشعل با قطع و وصل شدن، دمای دلخواه را تأمین می‌کند. معمولا رطوبت نسبی محیط سونا از کنترل خارج می‌باشد و تنها کنترل دما مورد نظر است. علت این امر آن است که هوای داخل سونا به علت تعداد دفعات باز و بسته شدن در سونا مرتباً در حال تعویض می‌باشد و دوم آنکه افزایش دما، کاهش رطوبت نسبی را در بر دارد و بدین طریق هدف اصلی، که همان تعریق شدید است، حاصل می‌گردد.
ما یک مطلب با موضوع فواید سونا خشک را منتشر کرده ایم که می توانید آن را مطالعه کنید.
مراحل ساخت سونا خشک
بعد از طراحی سونا خشک و تهیه اجزای مورد نیاز سونای خشک ساخت سونای خشک انجام میشود، برای ساخت سونا خشک ابتدا باید سازه خود را بسازید یک اتاقک سیمانی جهت سونای خشک، البته لازم بذکر است که اتاقک سونا فقط با سیمان ساخته نمی‌شود بلکه میتوان سونای خشک را با استفاده از چوب ترمووود ساخت که هم شیک و با صرفه تر است و هزینه عایق کاری کمتری دارد.
در مرحله بعدی اجرای سونا خشک به کارگیری از چوب طبیعی یا چوب ترموود جهت چوبکاری آن است، چوبکاری سونا خود به چند مرحله تقسیم می شود: شاسی کشی، عایقکاری و چوبکاری.
پیش از چوب کاری داخل سونا خشک باید شاسی کشی و اسکلت بندی با مقاومت بالا به ویژه برای قسمت‌هایی مانند نیمکت انجام شود، شاسی کشی سونای خشک بوسیله چوب انجام میشود. سپس بعد از شاسی کشی چوبکاری باید انجام شود، چوبکاری باید با چوب‌های نرم، صاف و خشک انجام شود.
چوب ترموود و چوب روسی (کاج) برای این منظور انتخاب مناسبی است. چوب استفاده شده باید از ضخامت بالایی برخودار باشد، ضخامت چوب ها در دیواره سقف باید به گونه‌ای باشد که چوب‌ها در اثر حرارت بالای سونا دچار پیچش نشوند، ضخامت چوب‌های استفاده شده در قسمت کف و نیمکت‌ها باید از چوب‌های استفاده شده در دیواره و سقف بیشتر باشد، به گونه‌ای که تحمل لازم برای رفت و آمد کاربران و نشستن آنها در محیط سونا خشک را داشته باشند و می توان گفت که نمای ترموود استفاده می کنیم.
همچنین درب سونا خشک از جنس چوب ساخته میشود، این درب چوبی باید فاقد هرگونه قفل بوده و براحتی با فشار دست باز شود.
در مرحله بعد ساخت سونا خشک نوبت رنگ آمیزی میشود، از پرکاربرد ترین نوع رنگ آمیزی اتاق سونا سیلر کیلر می‌باشد، اما اگر شما رنگ خاصی را مدنظز داشته باشید می‌توانید از رنگ مدنظر خود استفاده کنید. که برای اینکار زیرسازی لازم باید انجام شود.
مرحله بعدی اجرای سونا، تهیه و نصب کوره سوناست. کوره را میتوان به عنوان قلب سونا خشک نام برد، که عملکرد مناسب آن باعث بهبود کیفی و رضایت استفاده کننده از سونا میشود پس بسیار مهم است. در واقع در صورت عملکرد نامناسب کوره، سونا خشک به یک کلبه چوبی تبدیل خواهد شد. به همین دلیل در انتخاب هیتر مناسب خیلی باید دقت شود. در واقع کوره مناسب باید بتواند در زمان ۳۰ تا ۴۵ دقیقه سونا را به دمای مورد نظر برساند.
کوره‌های استفاده شده در سونا خشک
۱-کورهای الکتریکی یا همان کوره های برقی که با استفاده از المنت های برقی می‌باشند و چون این منبع حرارت از نظر سهولت، تمیزی و دسترسی مورد بسیار پر توجه است، ولی به علت گرانی این انرژی و نیز ارزش بالاتر کاربری در صنایع کشور، حتی الامکان سعی بر آن بوده که از سایر منابع در این خصوص استفاده گردد. هنگام استفاده از المنت های برقی، بایستی نکات ایمنی به طور کامل رعایت شوند، زیرا بدلیل بالا بودن درجه کارکرد، الزام است تا نوع کابل و همچنین عایق های الکتریکی داخل کوره دقیقاً مورد توجه قرار گیرند.
۲-کوره با سوخت گاز یا مایع در ایران استفاده از سوخت‌های فسیلی نسبت به سایر منابع انرژی از لحاظ اقتصادی توجیه پذیرتر است. کوره ای که در این روش به کار گرفته میشود معمولا مکعب مستطیل یا استوانه‌ای شکل است، که دارای یک لوله ورود سوخت به مشعل و یک دودکش می‌باشد و باید در داخل سونا نصب شود. طبق مقررات ملی ساختمان استفاده از هرگونه وسیله گازسوز داخل سونا ممنوع است، لذا درصورت استفاده از کوره‌های گازی جهت سونا خشک، حتما باید مشعل گازسوز، در خارج از محیط سونا قرار گیرد و قبل از اجرای سونا باید پشت یکی از دیوارهای سونا محلی برای قرارگیری مشعل در نظر گرفته شود. همچنین درصورت استفاده از کوره‌های گازی، باید دودکش مناسبی جهت خروج گازهای حاصل از احتراق برای هیتر در نظر گرفته شود. اما در صورت استفاده از هیترهای برقی، نصب بسیار آسان بوده و هیتر داخل خود سونا قرار می‌گیرد.
۳- کوره‌های مادون قرمز، این کوره‌ها اشعه های مادون قرمز و ارتعاشات الکترومغناطیسی هستند که از تمام منابع گرمایی منتشر می شوند. این اشعه ها وقتی به اشیاء یا بدن انسان برخورد می کنند به انرژی گرمایی تبدیل می شوند. این ارتعاشات وقتی به جسمی برخورد می کنند، سبب حرکت ملکول های آن جسم شده و بدین ترتیب دمای آن باال می رود. این گرما در سونا به صورت گرمایی بسیار مطبوع احساس می شود و به گرم شدن شدید بدن کمک می کند. اندازه گیری‌های دقیق نشان داده است که اشعه های سونا برای محدوده فرکانس مشخصی که جزء فرکانس اشعه مادون قرمز است، تنظیم شده اند. محدوده فرکانس اشعه مادون قرمز دارای طول موجی برابر ۳ تا ۱۸ میکرومتر می باشد. این اشعه ابتدا توسط پوست جذب شده و باعث گرم شدن پوست می شود. گرما از طریق خون و بافت ها ( انتقال حرارت هدایت و همرفتی) دمای بدن را بالا می‌برد، اما برای اینکه الیه های زیرین بافت ها نیز با انرژی تابشی گرم شوند، باید از اشعه های مادون قرمزی با طول موج کمتر استفاده کرد و با اشعه مادون قرمز محدوده ی ۷/۸ تا۸/۱ میکرومتر میتوان سونا را گرم نمود.
سونای خشک نیاز به یک ترموستات جهت کنترل دما دارد. اگر از کوره های گازی استفاده شود این ترموستات داخل اتاقک سونا قرار گرفته و هنگامی که دما به میزان معینی برسد، به مشعل فرمان خاموش شدن داده میشود و هنگامی که دما از حد معینی پایین‌تر آمد به مشعل فرمان روشن شدن داده میشود. کوره های برقی خود به دو دسته ترموستات سر خود (کلید سرخود) و بدون ترموستات، تقسیم می‌شوند. در صورت استفاده از کوره های برقی بدون ترموستات، کنترل دما همانند کوره‌های گازی انجام میشود، اما هیترهای ترموستات سرخود، دمای اتاق سونا را به‌وسیله ترموستاتی که بر روی خود آنها نصب شده کنترل می‌نمایند و لذا نیازی به کابل کشی‌های اضافی جهت نصب ترموستات ندارند. به‌طور خلاصه هزینه اولیه پایین و نصب آسان، مزیت کوره‌های برقی و هزینه جاری پایین، مزیت هیترهای گازی است.
در آخرین مرحله اجرای سونا، نصب تجهیزات و روشنایی و نزئینی است. به طور حتم استفاده از نورپردازی‌های متعدد زیبایی به اتاقک سونا می‌دهد. اما استفاده از چراغ مخصوص سونا (چراغ تونلی) و آباژور به تعداد کافی جهت روشنایی محیط سونا خشک الزامی است. به منظور کارایی بیشتر سونا خشک، میتوان از لوازم جانبی سونا استفاده کرد.
ابعاد اتاق سونا
یکی از مزایایی که رعایت ابعاد استاندارد برای ساخت سونا به همراه دارد؛ جلوگیری از اتلاف انرژی است. برای اینکه در مصرف انرژی صرفه‌جویی شود و از گرما به بهترین شیوه استفاده شود؛ سقف این فضا باید تقریبا 2 متر و 13 سانتی‌متر ارتفاع داشته باشد. مساحت در نظر گرفته شده برای ساخت سونا خشک نیز بسته به میزان فضایی که در اختیار دارید می‌تواند بین 5 تا 30 متر مربع متغیر باشد. این نکته را در نظر داشته باشید که به ازای هر نفری که قرار است از سونا استفاده کند باید 60 تا 65 سانتی‌متر فضای نیمکت برای نشستن و 1 متر و 80 سانتی‌متر تا 2 متر برای دراز کشیدن در نظر گرفته شود. بنابراین اگر سونا برای 5 نفر ساخته میشود؛ باید حداقل 9 متر نیکمت در آن تعبیه شود.
برخی از کارفرمایان تمایل دارند که دو ردیف نیمکت در این فضا طراحی شود. در این شرایط نیمکت طبقه اول باید 45 تا 50 سانتی‌متر و طبقه دوم 90 سانتی‌متر تا 1 متر از کف سونا ارتفاع داشته باشد. برای اینکه هر دو طبقه به اندازی کافی برای نشستن یک نفر و قرارگیری کف پای فردی که در طبقه دوم نشسته است فضا داشته باشد؛ عمق نیمکت‌ها باید 45 تا 60 سانتی‌متر در نظر گرفته شود.
مهمترین لوازم جانبی سونا عبارتند از:
- سطل و ملاقه (به منظور نگهداری عصاره های مطبوع (مانند اکالیپتوس) و ریختن آن ها بر روی هیتر)
- رطوبت سنج و دما سنج (به منظور تعیین دما و رطوبت سونا)
- ساعت شنی (به منظور تعیین مدت زمان حضور در سونا
نکاتی در مورد اجزای سونا خشک
در مورد اجزای سونا خشک چند نکته مهم وجود دارد که رعایت آنها می‌تواند علاوه بر کیفیت کار روی ظاهر فضا نیز تاثیر بگذارد:
- چوب ترموود و چوب روسی بهترین گزینه برای ساخت سونا خشک هستند. این چوب‌ها باید به صورت لنبه‌های سونایی شکل داده شده باشند. این لنبه‌ها به یکدیگر چفت شده و به زیرسازی که قبلا روی دیوار نصب شده است متصل می‌شوند. نیکمت‌هایی که با این متریال ساخته می‌شوند؛ بسته به میزان فضایی که در اختیار دارید می‌توانند یک یا دو طبقه باشند.
- وجود شیره یا چربی روی چوب مورد استفاده برای ساخت، می‌تواند کیفیت کار را متاثر کند. بنابراین حتما از چوبی که بدون شیره و چربی است و ضخامت آن در حدود 18 تا 22 میلی‌متر است برای ساخت سونا خشک استفاده کنید.
- رنگ‌های معمولی که در بازار وجود دارند در اثر تماس با گرما، مواد سرطان‌زا از خود منتشر میکنند. بنابراین چوب مورد استفاده در ساخت سونا خشک را نباید با این رنگ‌ها رنگ‌آمیزی کرد. بهترین ماده برای جلا دادن به چوب‌های به کار رفته در سونا، روغن سونا است.
- یکی از مهمترین مراحل ساخت، عایقکاری دیوارهاست. برای عایق این فضا باید از یک تا چند لایه عایق‌رطوبتی و یک لایه سیمان نسوز استفاده کرد. بهترین عایق برای زیر سیمان، همان عایقی است که برای کف استخر استفاده میشود.
- یکی از فاکتورهایی که در ساخت باید به آن توجه کنید؛ جهت باز شدن درب سوناست. برای جلوگیری از وقوع حوادث ناشی از مشکلات تنفسی، بهتر است درب سونا به بیرون باز شود.
- برای نصب کوره باید از سیم فشار قوی استفاده شود. سیم‌های تامین‌کننده برق مصرفی کوره‌های الکتریکی، فشار بالایی را تحمل میکنند. بنابراین حتما باید منطبق بر محاسبات، نصب شده و داخل یک خرطومی نسوز جاگذاری شوند. این خرطومی نباید به صورت رو کار یا زیر چوب‌ها قرار بگیرند.
- برای کاهش مصرف انرژی هیتر، می‌توانید در داخل سونا خشک رادیاتور نیز نصب کنید.
مزایای استفاده از سونا خشک
صرف نظر از نحوه گرم شدن سونا یا میزان رطوبت موجود در این فضا، سونا تأثیرات مفید زیادی بر روی بدن ما دارد. وقتی وارد فضا سونا می‌شوید و مدتی در آن می‌مانید؛ ضربان قلب‌تان افزایش پیدا می‌کند و رگ‌های خونی گشاد می‌شوند. این تغییر، گردش خون را افزایش می‌دهد و به روشی مشابه با ورزش کردن و بسته به مدت استفاده از سونا روی بدن تاثیر می‌گذارد. هنگام استفاده از سونا، ضربان قلب ممکن است به 100 الی 150 ضربه در دقیقه افزایش یابد. این افزایش ضربان ممکن است مزایای زیادی برای بدن داشته باشد. برخی دیگر از مزایای استفاده از سونا خشک عبارتند از:
- تسکین درد
- کاهش سطح استرس
- بهبود سلامت سیستم قلبی و عروقی
- درمان مشکلات پوستی
- بهبود آسم
- کاهش خطر ابتلا به آلزایمر
استفاده‌ی مکرر از سونای خشک و سلامت قلب
استفاده از سونا خشک یکی از موثرترین روشها برای دفع سموم بدن و لاغری است. استفاده دو بار در هفته از سونا خشک بصورت مداوم تاثیر بسیار زیادی بر روی سلامتی دارد. هرچند ورزش برای سلامتی بسیار مفید است، اما تعرق به هنگام ورزش کمتر از سونا خشک است، لذا تاثیر سونا خشک در دفع سموم از بدن و لاغری، به مراتب بیشتر از ورزش کردن است.
در آب و هوای سرد و تاریک مانند فلاند، مردم اغلب فعالیت کمتری دارند. نرخ چاقی افزایش می‌یابد، افسردگی رواج می‌یابد و در بسیاری از این نقاط است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی افزایش می‌یابد. خطر این بخش جغرافیایی، مربوط به آب و هوای سرد آن است و این‌جاست که ارزش واقعی مطالعه جدید در استفاده از سونا و رابطه آن با بیماری‌های قلبی و عواقب آن در فنلاند درک میشود و اهمیت می‌یابد.
هزینه ساخت سونا خشک
چوب مورد استفاده برای پوشش کف و دیوارها و هیتری که برای گرم کردن فضای سونا به کار می‌رود؛ دو عامل مهمی هستند که هزینه ساخت سونا خشک را تعیین میکنند. البته هزینه خرید چوب به مراتب بیشتر از قیمت هیتر است. بنابراین هر چقدر از چوب بهتر و باکیفیت‌تر و هیتر قوی‌تری برای ساخت سونا استفاده شود؛ هزینه کلی اجرا پروژه بیشتر خواهد شد.
